Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankasının Liralaşma politikası kapsamında, dalgalı kur rejimi sürdürülmekte ve döviz kurları, serbest piyasa koşullarında, arz ve talep dengesine göre oluşması arzulanmaktadır.
Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankasının (TCMB) temel amacı, fiyat istikrarının sağlanması ve sürdürülmesi ve bu sayede döviz rezervlerinin güçlendirilmesidir.
Likiditeyi düzenlemek ve dolaşımdaki para miktarını kontrol edilebilmek için Açık Piyasa İşlemleri (APİ) kanalıyla piyasaya paranın sokulması veya çekilmesi ile para arzını etkileyerek güvenli Türk Lirasına dönüşü sağlamak ve döviz kurundaki oynaklıkların azaltılması amaçlanmaktadır.
Hazine ve Maliye Bakanlığı Finansal Piyasalar ve Kambiyo Genel Müdürlüğü, Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası ve BDDK eşgüdüm halinde, dolarizasyon kur şoklarının etkilerinin azaltılması amacıyla, finansal sistemin ve şirket bilançolarının varlıklarını Türk Lirası cinsinden tutabilmeleri için güvenli Türk Lirası olgusunun oluşması için gerekli tedbirlere başvurulmuştur.
1) % 2 döviz dönüşüm desteği
Firmaların Yurt Dışı Kaynaklı Dövizlerinin Türk Lirasına Dönüşümünün Desteklenmesi Hakkında 2023/5 sayılı TCMB Tebliğ yayımlanmıştır.[1] Yayımlanan bu tebliğde; firmaların yurt dışı kaynaklı dövizlerinin Merkez Bankasına satılması ile Türk Lirası vadeli mevduat ve katılma hesaplarına dönüştürülmesi halinde firmalara % 2 dönüşüm desteğine ilişkin usul ve esaslar yer almaktadır.
Yurda getirilen yurt dışı kaynaklı dövizin en az yüzde 40’ını Merkez Bankasına satmak zorunda olan firmalar, bu satış sonrası kalan dövizi; Dönüşüm kuru üzerinden Türk Lirası vadeli mevduat ve katılma hesaplarına çevirmeleri ve TCMB tarafından belirlenecek süre boyunca TCMB’ye satılan tutardan daha fazla döviz alımı yapmama taahhüdünde bulunmaları şartıyla, dönüşüm kuru üzerinden TL’ye çevrilen tutarın yüzde 2’si kadar döviz dönüşüm desteği verilecektir. Merkez Bankasına satışı yapılacak dövizlerin yurt dışı kaynaklı olduğunun tespiti bankaca yapılır.
Örneğin, Yurtdışından ihracat bedeli kapsamında 230.197,00 USD nakit beyan formu ile gümrük idaresine beyan edilmiştir. Mükellef, ihracat genelgesi kapsamında bu tutarın % 40’ının İBKB’yi düzenleyen bankaya satılması zorunludur. % 40’ına tekabül eden 92.078,80 USD bankaya satılarak 1.767.912,00 TL hesaba aktarılır. Bu tutar için döviz dönüşüm desteğine müracaat edildiğinde % 2’si kadar 35.358,00 TL döviz dönüşüm desteği verilecektir.
Banka tarafından yurt içi yerleşik tüzel kişiler için 1 aydan az olmamak üzere Merkez Bankasınca belirlenecek vadelerde Türk Lirası mevduat veya katılma hesabı açılır. Bankanın bu işlem sonucunda elde ettiği döviz, vade başı kuru üzerinden Merkez Bankası tarafından satın alınır ve karşılığı Türk Lirası bu banka hesabına aktarılır. Mevduat veya katılma hesabı açan yurt içi yerleşik tüzel kişiden hesabın vadesi boyunca döviz alımı yapmama taahhüdü alınır.
2) BDDK’nın TL cinsinden kredi kullanımı sınırlaması kararı
5411 sayılı Bankacılık Kanununun 93 üncü maddesine dayanılarak, finansal istikrarın güçlendirilmesine ve kaynakların daha verimli kullanılarak kredi sisteminin etkin bir şekilde çalışmasına yönelik olarak yabancı para bulunan ya da nakit pozisyonu olumlu olan şirketlerde kredi sınırlaması getirilmiştir.
BDDK’nın 1.11.2022 tarihinden itibaren Bankalar ve finansal kuruluşlar dışındaki, bağımsız denetime tabi şirketlerin yabancı para nakdi varlıklarının Türk Lirası karşılığının 10 milyon TL’nin üzerinde olması veya yabancı para nakdi varlıklarının aktif toplamından veya son bir yıllık net satış hasılatından büyük olanının yüzde 5’ini aşması durumunda söz konusu şirketlere TL cinsinden yeni bir nakdi ticari kredi kullandırılmayacaktır.
3) Ödeme yükümlülüklerini Türk parası cinsinden yerine getirme zorunluluğu
Türk Parası Kıymetini Koruma Hakkında 32 Sayılı Karara İlişkin Tebliğ (Tebliğ No: 2008-32/34)’De Değişiklik Yapılmasına Dair Tebliğ (Tebliğ No: 2022-32/66) 19.04.2022 tarih ve 31814 sayılı RG yayımlanmıştır.
Türkiye’de yerleşik kişilerin kendi aralarında akdedecekleri; taşıt satış sözleşmeleri dışında kalan menkul satış sözleşmelerinde sözleşme bedelini ve bu sözleşmelerden kaynaklanan diğer ödeme yükümlülüklerini döviz cinsinden veya dövize endeksli olarak kararlaştırmaları mümkündür. Ancak sözleşme konusu ödeme yükümlülüklerinin Türk parası cinsinden yerine getirilmesi ve kabul edilmesi zorunludur.
Buna göre, Tebliğ’de geçen “menkul” kelimesinin, gayrimenkul tanımına girmeyen her türlü mal ve eşyayı kapsadığı, yapılan değişiklikle 19 Nisan 2022 tarihinden sonra döviz cinsinden sözleşme, faturalardan kaynaklanan döviz borcu ödemelerinin (çek, senet gibi) TL cinsinden yapılması gerekmektedir.
4) İhracat Bedellerinin % 40’nın Merkez Bankasına Satışı
Ülkemizde ihracat bedellerinin yurda getirilmesine ilişkin usul ve esaslar, Türk Parası Kıymetini Koruma Hakkında 32 Sayılı Karara İlişkin Tebliğ (İhracat Bedelleri Hakkında) (Tebliğ No: 2018-32/48) ile düzenlenmiştir.
TCMB İhracat Genelgesinin 4 üncü maddesine göre, fiili ihracatı gerçekleştirilen işlemlere ilişkin ihracat bedellerinin yurda getirilme süresi fiili ihraç tarihinden itibaren 180 günü geçemez. 180 gün azami süre olup bedellerin ithalatçının ödemesini müteakip doğrudan ve gecikmeksizin yurda getirilmesi esastır.
Hazine ve Maliye Bakanlığı’nın “15.04.2022 tarihli Talimatıyla” TCMB İhracat Genelgesi’nin “İhracat Bedellerinin Merkez Bankasına Satışı” başlıklı Ek Madde 1’de yapılan değişiklikle, İBKB’ye veya DAB’a bağlanan ihracat bedellerinin en az % 40’ı İBKB’yi veya DAB’ı düzenleyen bankaya satılır. Söz konusu tutarın tam karşılığı banka tarafından ihracatçıya Türk parası olarak ödenir.[2]
İBKB veya DAB düzenlenip Türk Lirasına çevrilen tutar istenildiğinde tekrar dövize dönüştürülebilir.
5) Kur korumalı mevduat hesaplarına ilişkin kurumlar vergisi istisnası
Kur korumalı mevduat (KKM), Liralaşma stratejisi kapsamında, dövizde yaşanan dalgalanmaların önüne geçmek ve Türk Lirasına olan güvenin artırılması amacıyla, bilançolarında yer alan yabancı paralarını Türk lirası mevduat ve katılma hesaplarında değerlendirmeleri durumunda bu dönüşümün desteklenmesi kapsamında elde edilen kazançlara kurumlar vergisi istisnası getirilmiştir.
Kurumlar Vergisi Kanununun geçici 14 üncü maddesinin üçüncü fıkrasından sonra gelmek üzere fıkralar eklenmiş ve müteakip fıkralar teselsül ettirilmiştir. Kurumların 31/3/2022 tarihli bilançolarında yer alan yabancı paralarını[3] 31/12/2023 tarihine kadar Türk lirası mevduat ve katılma hesaplarına dönüşümün desteklenmesi kapsamında dönüşüm kuru üzerinden Türk lirasına çevirmeleri ve bu suretle elde edilen Türk lirası varlığı en az üç ay vadeli Türk lirası mevduat ve katılma hesaplarında değerlendirmeleri durumunda söz konusu hesapların dönem sonu değerlemesinden kaynaklananlar da dâhil olmak üzere vade sonunda elde edilen faiz ve kâr payları ile diğer kazançlar kurumlar vergisinden müstesnadır.
6) Sonuç
Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankasının Liralaşma politikası kapsamında, Hazine ve Maliye Bakanlığı ve BDDK ile eşgüdüm halinde döviz rezervlerinin güçlendirilmesi amacıyla birtakım önlemler almaktadır.
İhracat bedellerinin % 40’nın Merkez Bankasına satılması, şirketlerin döviz cinsinden sözleşme, faturalardan kaynaklanan döviz borcu ödemelerinin TL cinsinden yapılması başlıca önlemlerdir.
Firmaların yurt dışı kaynaklı dövizlerinin Merkez Bankasına satılması ile Türk Lirası vadeli mevduat ve katılma hesaplarına dönüştürülmesi halinde firmalara % 2 dönüşüm desteği verilmesi ve Kur korumalı mevduat hesaplarına ilişkin getirilen kurumlar vergisi istisnası da bu politikaların sonucu getirilen teşviklerdir.
Muharrem ÖZDEMİR
Manisa (E) Defterdarı
Vergi (E) Müfettişi
Yeminli Mali Müşavir
[1] 26.01.2023 tarih ve 32085 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.
[2] T.C. Hazine ve Maliye Bakanlığının 15.04.2022 tarihli talimatı. (Yürürlük tarihi: 18.04.2022)
[3] 7420 sayılı Kanunun 23 üncü maddesiyle değişen ibare; Yürürlük: 09.11.2022
