I. Amme Alacağı Ödenmeden Yapılmayacak İşlemler İle İşlem Yapanların Sorumlulukları
6183 sayılı Kanunun 22/A maddesi, 7061 sayılı Bazı Vergi Kanunları ile Diğer Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanunun[1] 7 inci maddesiyle değişmiştir. Buna göre, amme alacağı ödemeden yapılmayacak işlemler ve işlem yapanların sorumluluklarına ilişkin düzenlemeler düzenlenmiştir.
I.1. Vadesi geçmiş borcun kapsamı
Bilindiği üzere, 6183 sayılı Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında Kanunun “Amme alacağı ödenmeden yapılmayacak işlemler ile işlem yapanların sorumlulukları” başlıklı 22/A maddesi ile bu maddede sayılan ödeme ve işlemler sırasında Hazine ve Maliye Bakanlığına bağlı tahsil dairelerine vadesi geçmiş borcun bulunmadığına ilişkin belge aranılması ve yapılacak ödemelerden hak sahiplerinin amme borçlarının kesilerek ilgili tahsil dairesine aktarılması zorunluluğu ile kesintilere asgari tutar ve oran getirmeye, kapsama girecek amme alacaklarını tür, tutar, ödeme ve işlemler itibarıyla topluca veya ayrı ayrı tespit etmeye, zorunluluk getirilen ödeme ve işlemlerde hangi hallerde bu zorunluluğun aranılmayacağı ve uygulamaya ilişkin usul ve esasları belirlemeye Hazine ve Maliye Bakanı yetkili kılınmıştır.
Hazine ve Maliye Bakanlığına verilen yetkiye istinaden “vadesi geçmiş borç” olarak madde kapsamına giren amme alacakları aşağıdaki şekilde belirlenmiştir.
— Yıllık gelir,
— Yıllık kurumlar,
— Katma Değer Vergisi,
— Özel tüketim,
— Özel iletişim Vergisi,
— Motorlu Taşıtlar Vergisi,
— Şans Oyunları,
— Damga vergisi,
— Banka ve sigorta muameleleri vergileri,
— Gelir ve kurumlar vergisine ilişkin tevkifatlar,
— Geçici vergiler,
— Harçlar,
— Bu vergi türlerine ait vergi ziyaı cezaları, gecikme zam ve faizleri,
I.2. Kapsama giren amme alacaklarının tutarı
6183 sayılı Kanunun 22/A maddesi kapsamına girecek amme alacaklarını tür, tutar ve işlemler itibarıyla topluca veya ayrı ayrı tespit etmeye, zorunluluk getirilen işlemlerde hangi hallerde bu zorunluluğun aranılmayacağını belirlemeye Hazine ve Maliye Bakanı yetkili kılınmıştır.
Kapsama giren amme alacaklarının toplam 5.000,- lirayı aşması halinde vadesi geçmiş borcun bulunmadığına dair belge aranılacaktır.
Tahsil dairelerince vadesi geçmiş borç durumunu gösterir belge tanzimi sırasında, borçlunun belirlenmiş alacak türlerinden vadesi geçtiği halde ödenmemiş bir borcu bulunup bulunmadığı araştırılacak ve vadesi geçtiği halde ödenmemiş borçlar, tutarları ile birlikte talep edilen belgede gösterilecektir.
Vadesi geçmiş borç durumunu gösterir belge arama zorunluluğu getirilen kurum ve kuruluşlarca yapılacak ödeme/işlemler sırasında, tahsil dairelerinin verdiği bilgiye istinaden kapsama giren alacak türlerinin toplam tutarının 5.000,- lirayı aşmaması halinde, borcun bulunmadığı kabul edilerek gerekli ödeme/işlemler yapılacaktır.
Vadesi geçtiği halde ödenmemiş borç bulunmakla birlikte, yargı mercilerince amme alacağının takibinin durdurulmasına karar verilmesi veya takibin kanunen durdurulması gereken diğer hallerde kapsama giren tür ve tutarda borç bulunmasına rağmen vadesi geçmiş borç durumunu gösterir belge “ödeme/işlem yapılmasına muvafakat edildiğini” belirten bir ifadeyle tanzim edilerek verilecektir.
Vadesi geçmiş borç durumunu gösterir belge talep eden borçlulara, başvuracakları tahsil dairesi tarafından, kapsama giren alacak türleri açısından bağlı olunan veya daha önce mükellefiyet kaydı bulunan tahsil dairelerinden temin edilen bilgiler de dikkate alınarak belge verilecektir.
Amme alacaklarından mükellefiyet kaydı bulunmayanlar, herhangi bir tahsil dairesinden söz konusu alacaklardan mükellefiyet kayıtlarının olmadığına ilişkin belgeyi almaları halinde vadesi geçmiş borç durumunu gösterir belge aranılmaksızın gerekli ödeme/işlem yapılacaktır.
I.3. Borcu yoktur kâğıdının elektronik ortamda verilmesi
Gelir İdaresi Başkanlığınca söz konusu belgelerin elektronik ortamda verilmesi ve ilgili kamu kurum ve kuruluşlarınca bu belgelerin teyidinin elektronik ortamda yapılabilmesi halinde aynı esaslar geçerli olacaktır.
Madde kapsamına giren ödemeyi/işlemi gerçekleştirecek olan kamu kurum ve kuruluşlarınca, vadesi geçmiş borç durumunu gösterir belgenin Gelir İdaresi Başkanlığından elektronik ortamda temin edilmesi durumunda, ödemeye/işleme taraf olandan ayrıca belge talep edilmeyecektir. Bu belgeler, tanzim edildikleri tarihten itibaren 15 gün geçerlidir.
I.4. Tecil edilmiş borçlarda borcu yoktur kâğıdı
Tecil edilmiş amme alacakları, tecil şartlarına uygun olarak ödendiği müddetçe vadesi geçmiş borç olarak dikkate alınmayacaktır. Ancak, 6183 sayılı Kanunun 48 inci maddesine göre borcu tecil ve taksitlendiren mükelleflere talep ettikleri vergi borcu olmadığına ilişkin yazının, tecilli borcun %10’unu ödemeleri şartıyla verilecektir. Bu şartı yerine getirmemiş olan mükelleflere elektronik ortamda verilecek yazıda borcun %10’unun gösterilmesi, ancak borca karşılık yapılan ödemenin tecilli tutarın %10’unu karşılamadığı durumlarda, yapılan ödeme tutarı ile borcun %10’u arasındaki fark kadar tutarın verilecek yazıda borç olarak belirtilmesi gerekmektedir.[2]
Tecil işlemi yapıldıktan sonra borcu yoktur talep edilmesi durumunda; borcu yoktur yazısı talep edilen tarihin tecil tarihinden sonraki bir tarih olması halinde tecil edilen tutarın % 10’luk kısmının ödenme tarihinin hiçbir önemi bulunmamaktadır.
I.5. Vadesi geçmiş borç durumunu gösterir belgeyi aramadan ödeme yapanlar
Vadesi geçmiş borç durumunu gösterir belgeyi aramadan ödeme yapanlara ve işlem tesis eden kurum ve kuruluşlara, borçlunun bağlı olduğu takibe salahiyetli tahsil dairesince idari para cezası tatbik edilecektir. 6183 sayılı Kanunun 22/A maddesi kapsamında, 7061 sayılı Kanun ile yapılan değişiklik öncesi dönemler dâhil, uygulanacak idari para cezası uygulanacaktır. 5326 sayılı Kanunun 17 inci maddesi gereğince, bu idari para cezası her yıl 213 sayılı Kanunun mükerrer 298 inci maddesine göre belirlenen yeniden değerleme oranına göre arttırılacaktır.
Bu Tebliğ ile zorunluluk getirilen vadesi geçmiş borç durumunu gösterir belgeyi aramadan ödeme yapanlara ve işlem tesis edenlere verilecek idari para cezaları hakkında 5326 sayılı Kabahatler Kanunu hükümleri uygulanacaktır. Buna göre, vadesi geçmiş borç durumunu gösterir belgeyi aramadan ödeme yapanlara ve işlem tesis eden kurum ve kuruluşlara, her bir ödeme/işlem için ayrı ayrı olmak üzere belgenin aranılması gereken yılda uygulanacak olan idari para cezası tutarı esas alınarak idari para cezası tatbik edilecektir.
6183 sayılı Kanunun 22/A maddesine göre verilen idari para cezasının, ilgilisine tebliğ tarihinden itibaren bir ay içinde ödenmesi gerekmektedir. İdari para cezasına karşı tebliğ tarihini takip eden 30 gün içinde idare mahkemesinde dava açılması mümkündür.
II. Borcu yoktur yazısı hangi işlemler için aranılacaktır
Hazine ve Maliye Bakanı, 6183 sayılı Kanunun 22/A maddesine istinaden aşağıda belirtilen ödeme ve işlemlerde, Bakanlığa bağlı tahsil dairelerine vadesi geçmiş borcun bulunmadığına ilişkin belge aranılması ve yapılacak ödemelerden istihkak sahiplerinin amme borçlarının kesilerek ilgili tahsil dairesine aktarılması zorunluluğu getirmiştir.
— 5018 sayılı Kamu Malî Yönetimi ve Kontrol Kanununa tabi kamu idareleri ile bu idarelere bağlı döner sermaye işletmelerinin yapacağı her türlü ödemelerde,
— 4734 sayılı Kamu İhale Kanunu kapsamına giren kurumlar ile kamu tüzel kişiliğini haiz kurum ve kuruluşların (meslekî kuruluşlar ve vakıf yükseköğretim kurumları hariç) mal veya hizmet alımları ile yapım işleri nedeniyle hak sahiplerine yapacakları ödemelerde,
— Kanun, kararname ve diğer mevzuatla nakdi olarak sağlanan Devlet yardımları, teşvikler ve destekler nedeniyle yapılacak ödemelerde,
— 492 sayılı Harçlar Kanununa ekli tarifelerde yer alan ticaret sicil harçlarından kayıt ve tescil harçları, noter harçlarından senet, mukavelename ve kâğıtlardan alınan harçlar, tapu ve kadastro harçlarından tapu işlemlerine ilişkin alınan harçlar, gemi ve liman harçları ile (8) sayılı tarifeye konu harçlar (diploma harçları hariç) ve trafik harçlarına mevzu işlemlerde,
— 2464 sayılı Belediye Gelirleri Kanununda yer alan bina inşaat harcı ve yapı kullanma izin harcına mevzu işlemlerde,
— Madenlere ilişkin ruhsat birleştirme, izin alanı değişikliği, ihale, küçük alanların ihalesi, devir talepleri, işletme ruhsatı ve süre uzatımı talepleri ile ruhsat sahibi tarafından sunulan projedeki eksikliklerin tamamlanması,
Bu madde kapsamında zorunluluk getirilen ödemelere ilişkin olarak işçi ücreti alacakları hariç olmak üzere, yapılacak her türlü devir, temlik ve el değiştirme, Hazine ve Maliye Bakanlığına bağlı tahsil dairelerine vadesi geçmiş borcu karşılayacak kısım ayrıldıktan sonra kalan kısım üzerinde hüküm ifade eder. Şu kadar ki bu hükmün uygulanmasında diğer kamu idarelerinin alacaklarına karşılık kesinti yapılması gereken hallerde kesinti tutarı garameten taksim olunur.
II.1. Zorunluluk getirilen ödeme ve işlemler
Bazı ödeme ve işlemler sırasında Bakanlığa bağlı tahsil dairelerine vadesi geçmiş borcun bulunmadığına ilişkin belge aranılması zorunluluğu getirmeye Hazine ve Maliye Bakanı yetkili kılınmaktadır. Maddenin Hazine ve Maliye Bakanına verdiği yetkiye istinaden zorunluluk getirilen ödeme ve işlemlerde borcu yoktur yazısı aranılacaktır.
a) 5018 sayılı Kanuna tabi kamu idareleri ile bu idarelere bağlı döner sermaye işletmelerinin, kaynağına bakılmaksızın hak sahiplerine 5.000,- liranın üzerinde yapılan ödemeler,
b) 4734 sayılı Kamu İhale Kanuna göre mal ve hizmet alımları ile yapım işleri (istisnalar dâhil),
d) 4708 sayılı Yapı Denetimi Hakkında Kanun,
e) 4734 sayılı Kamu İhale Kanunu kapsamına giren kurumların, mal veya hizmet alımları ile yapım işleri nedeniyle 5.000,- liranın üzerinde yapacakları ödemeler sırasında hak sahiplerinin,
f) 5018 sayılı Kanuna tabi olmayan ve 4734 sayılı Kanun kapsamında bulunmayan kamu tüzel kişiliğini haiz kurum ve kuruluşların (meslekî kuruluşlar ve vakıf yükseköğretim kurumları hariç) mal veya hizmet alımları ile yapım işleri nedeniyle 5.000,- liranın üzerinde yapacakları ödemeler sırasında hak sahiplerinin,
g) Kanun, kararname ve diğer mevzuatla nakdi olarak sağlanan Devlet yardımları, teşvikler ve destekler nedeniyle kurumların 5.000,- liranın üzerinde yapacakları ödemeler sırasında ilgililerin,
h) 492 sayılı Harçlar Kanununda yer alan silah taşıma ve bulundurma vesikaları ile yivsiz tüfek ruhsatnameleri talepleri
II.2. Zorunluluk kapsamı dışındaki işlemler
Bazı ödeme ve işlemler sırasında ise Bakanlığa verilen yetkiye istinaden aşağıdaki işlemlerde tahsil daireleri tarafından borcu yoktur kâğıdı talep edilmeyecek ve gerekli işlemler belge aranılmadan yerine getirilecektir.
a) Eğitim ve öğretime yönelik burs ve diğer adlarla yapılan ödemelerde,
b) 6183 sayılı Kanunun 70 inci maddesi gereğince haczedilemeyen ödemelerde,
c) 6183 sayılı Kanunun 105 inci maddesinde sayılan tabii afetlere maruz kalanlara yapılan Devlet yardımı, teşvik ve destek ödemelerinde,
d) Bütçelerine mahalli idarelerin katkıda bulunduğu kuruluşların proje ve faaliyetleri karşılığında mahalli idarelere sağladığı destek ödemelerinde,
e) Spor Toto Teşkilat Başkanlığı tarafından, her çeşit gençlik ve spor tesisi ile eğitim ve öğretim kurumlarının yapılması, yaptırılması, kiralanması, onarım ve bakımlarının yapılması, yarım kalan tesislerin tamamlanması ve tefrişatı için mahalli idarelere (il özel idareleri, belediyeler ve köyler) verilen mali katkı kapsamında nakdi olarak yapılacak ödemelerde,
f) Su alımı ödemelerinde,
g) Abonelik ücretleri, posta ve telgraf giderleri, ihale usulü dışında yapılan haberleşme alımı ödemelerinde,
h) İhale usulü dışında yapılan enerji (yakacak ve elektrik) alımı ödemelerinde bu zorunluluk aranılmayacaktır.
i) Bütçelerine mahalli idarelerin katkıda bulunduğu kuruluşların yanında kamu kurum ve kuruluşlarının da proje ve faaliyetler karşılığında mahalli idarelere yapacakları destek ödemeleri ile ulaşım, taşıma, seyahat vb. adlar altında kart kullanılmak suretiyle şehir içi toplu taşıma araçlarıyla personel taşınması amacıyla yapılacak ödemelerde vadesi geçmiş borç durumunu gösterir belge aranılmayacaktır.[3]
II.3. Mahkeme ilamları ve icra emirleri ödemeleri 22/A maddesi kapsamı dışındadır
6183 sayılı Kanunun 22/A maddesine dayanan Seri: A Sıra No:1 Tahsilat Genel Tebliğinde; “Vadesi geçmiş borç durumunu gösterir belge arama zorunluluğu getirilen kurum ve kuruluşlarca yapılacak ödeme/işlemler sırasında söz konusu belgenin aranılması gerektiği yönünde düzenlemeye yer verilmekle birlikte, belge arama zorunluluğu açısından ödeme/işlem yapılacak hak sahiplerinin hukuki statüleri konusunda herhangi bir ayrım yapılmadığından, kamu kurumu ve kuruluşları da dahil olmak üzere tüm hak sahiplerinden vadesi geçmiş borç durumunu gösterir belgenin aranılması gerekmektedir.” denmektedir.
Tebliğ hükmünün i) bendinin 3 No.lu alt bendinde yer alan “mahkeme ilamları veya icra emirleri” ibaresinin iptali için Ankara Barosu Başkanlığı tarafından açılan davada Danıştay 10. Dairesinin 26.11.2020 tarih ve Esas No: 2018/795 ve 2020/5476 sayılı kararı ile; Dava konusu Tahsilat Genel Tebliği Seri: A No:1’de değişiklik yapılmasına dair Tebliğ (Seri: A, No:9) ile değişik Tahsilat Genel Tebliği Seri: A, No:1’in V. Amme Alacağı Ödenmeden yapılmayacak İşlemler İle İşlem Yapanların Sorumlulukları başlıklı Birinci Kısmının İkinci Bölümünün zorunluluk getirilen ödeme ve işlemler başlıklı 2.kısmının (a) bendinde yer alan ‘mahkeme ilamları veya icra emirleri’ ibaresi iptal edilmiştir.
Ankara Barosu tarafından açılan iş bu karar Danıştay İdari Dava Daireleri Kurulu’nun 16/2/2022 tarih ve 2021/1295 E, 2022/470 K. sayılı onama kararı ile kesinleşmiştir.
Hazine ve Maliye Bakanlığı Gelir İdaresi Başkanlığı’nın 08.06.2022 tarih ve 1263879 sayılı üst yazısı ile 81 İl Valiliği ile Merkez Saymanlık Müdürlüklerine gönderilen 03.06.2022 tarih ve 72032 sayılı yazı ile yine Gelir İdaresi Başkanlığının Türkiye Barolar Birliği Başkanlığına hitaben yazılan 22.07.2022 tarih ve E-87893753-110(3660-35769)-88318 sayılı yazıda, mahkeme ilamları ve beraat vekalet ücretlerinin icrasına yönelik vekaleten yaptıkları başvurularda, vadesi geçmiş borç durumunu gösterir belge aranmaması gerektiği ifade edilmiştir.
Bu itibarla, beraat eden sanık lehine hükmedilen beraat vekalet ücretleri ile mahkeme ilamları üzerine yapılacak olan ödemelerin anılan tebliğin V.(2)/a-i bölümünde sayılan ödemelerden olmadığı dikkate alındığında, söz konusu ödemeler sırasında ilgililerden 6183 sayılı Kanununun 22/A maddesi uyarınca vadesi geçmiş borç durumunu gösterir belgenin aranılmaması gerekmektedir.
III. El-Netice
6183 sayılı Kanunun Amme alacağı ödenmeden yapılmayacak işlemler ile işlem yapanların sorumlulukları başlıklı 22/A maddesi kapsamına girecek amme alacaklarını tür, tutar, ödeme ve işlemler itibarıyla topluca veya ayrı ayrı tespit etmeye, zorunluluk getirilen ödeme ve işlemlerde hangi hallerde bu zorunluluğun aranılmayacağını ve uygulamaya ilişkin usul ve esasları belirlemeye noktasında Hazine ve Maliye Bakanı yetkilidir.
Bu kapsamda 6183 sayılı Kanunun 22/A maddesinde mahkeme ilamları veya icra emirlerine ilişkin Hazine ve Maliye Bakanına yetki verilmediği anlaşıldığından bu konuda Tahsilat Genel Tebliğinde ayrıca düzenleme yapılamayacaktır.
Açıklana gerekçelerle, Danıştay 10. Dairesinin 26.11.2020 tarih ve Esas No: 2018/795 ve 2020/5476 sayılı kararı ile, Tahsilat Genel Tebliği Seri: A, No:1 (V) amme alacağı ödenmeden yapılmayacak işlemler ile işlem yapanların sorumlulukları başlıklı birinci kısmının ikinci bölümünün zorunluluk getirilen ödeme ve işlemler başlıklı 2. kısmının (a) bendinde yer alan ‘mahkeme ilamları veya icra emirleri’ ibaresi iptal edilerek 22/A kapsamı dışında bırakılmıştır.
Muharrem ÖZDEMİR
Manisa (E) Defterdarı
Vergi (E) Müfettişi
Yeminli Mali Müşavir
Dip Notlar:
[1] 05.12.2017 tarih ve 30261 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır.
[2] 11.06.2008 tarih ve B.07.1.GİB.0.06.38/3802 sayılı 2008/1 Tahsilat İç Genelgesi
[3] Tahsilat Genel Tebliği Seri: A Sıra No: 1’de Değişiklik Yapılmasına Dair Tebliğ (Seri: A Sıra No: 14) 07.07.2022 tarih ve 31889 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.
