Page 243 - ÜSTADNAME
P. 243
Muharrem ÖZDEMİR - ÜSTADNAME 223
1884 yılında da ‘Şura-yı Maliyye’ yerine ‘Encümeni İdare-i Maliye’ ve ‘Heyet-i
Teftişiye’ adında yeni bir birim kurulmuştur. Bu birimlerden ilki Nezaretin önemli
meselelerinin ve müfettiş raporlarının ele alındığı bir yer iken, ikincisi birim ise münhasıran
denetim görevini ica etmesi için kurulmuştur.
İkili ayrımın hâkim olduğu Maliye Teftiş Heyeti’nin örgütlenme biçimi başarısız
görülmüş olacak ki, 1885 yılında ise bu ikili ayrımdan vazgeçilmiş ve Divan-ı Muhasebata
bünyesinde ‘Teftişiyei Maliye’ birimi kurularak Maliye Nazırlığının bir denetim birimi
olmaktan çıkartılmıştır. Bu nedenle, Maliye Teftiş Heyetinin Divan-ı Muhasebat tarafından
da sevk ve idaresi de kısa sürmüş, Müfettiş adetleri ve denetim mıntıkaları bu dönemde
daha çok azaltılmıştır.
1887 yılında ise, Heyeti Teftişiyenin teşkilinden maksud olan semeratın sağlanabilmesi
için Maliye Müfettişlerinin seçim ve tayinleri ile müfettişlerle yapılacak yazışmaları
sağlamak üzere maliye maiyetinde bulunmak üzere ‘Meclis-i Maliye’ adında yeni birim
teşkil ettirilmiştir.
Maliye Teftiş Heyeti, menfi veya müspet bazı gerekçelerle Maliye Nazırlığı bünyesinden
çıkartılarak başka teşkilatlar altında çalıştırılması mümkün olmuş ise de hiçbir zaman
Maliye Müfettişi unvanını kaybetmemiştir. Ancak Teftiş Heyeti ilk defa 1889-1908 tarihleri
arasında bu hüviyetini koruyamamış ve Maliye Müfettişliği mesleği icra edilememiştir.
İkinci Meşruriyetin ilanından sonra 1909 yılında Maliye Nazırlığına bağlı olarak
yeniden kurulan Maliye Teftiş Heyeti, Fransız ekolünün etkisi altında Mösyö JOLLY, DE
MONTERAL ve DR. WASSEL Başkanlık yaptığı 1909-1918 tarihleri arasında yerli ve
milli denetimin etkisinde olmaktan çok uzak ecnebi bir yönetimin varlığı altında faaliyet
göstermiştir.
1923 yılında Cumhuriyetin kurulması ile beraber Maliye Müfettişlerinin önem
ve etkinliği artmıştır. Bunun en önemli örneği, 1923 yılında imzalanan Lozan Barış
görüşmelerinde Türk tarafını temsilen Maliye Teftiş Heyeti Reisi Ali Şefik BAŞMAN de
bulunmuştur. Lozan Anlaşmasının mali hükümler başlıklı 10’ncu maddesinin (c) fıkrasında
da, mali konularda denetim yetkisi Maliye Teftiş Heyetine verilerek kendisine güçlü bir
zemin sağlamıştır.
1934 yılında ise, Teftiş Reisi Mehmet Cezmi ERÇİN döneminde teftiş ve denetimde
mıntıka usulünden vazgeçilmiş ve Ankara, İstanbul ve İzmir’de bulunmak ve turne yoluyla
denetim ifa etmek üzere karar alınmış ve bu sayede kurumsal bir kimliğe kavuşulmuştur.
1933- 1936 yılları arasında Teftiş Heyeti maiyetinde çalışmak üzere tetkik memurluğu
unvanı ihdas edilmiştir. Tetkik memurlarının iki senelik staj dönemini geçirdikten sonra
imtihanla maliye müfettiş muavinliğine tayin edilmesi öngörülmüştür. Bu sistem dört yıl
denendikten sonra uygulanmasından vazgeçilmiştir. Tetkik memurlarından staj devresini
tamamlayamayanlar veya süre sınırı nedeniyle sınava giremeyenler ise ‘Varidat Kontrol
1884 yılında da ‘Şura-yı Maliyye’ yerine ‘Encümeni İdare-i Maliye’ ve ‘Heyet-i
Teftişiye’ adında yeni bir birim kurulmuştur. Bu birimlerden ilki Nezaretin önemli
meselelerinin ve müfettiş raporlarının ele alındığı bir yer iken, ikincisi birim ise münhasıran
denetim görevini ica etmesi için kurulmuştur.
İkili ayrımın hâkim olduğu Maliye Teftiş Heyeti’nin örgütlenme biçimi başarısız
görülmüş olacak ki, 1885 yılında ise bu ikili ayrımdan vazgeçilmiş ve Divan-ı Muhasebata
bünyesinde ‘Teftişiyei Maliye’ birimi kurularak Maliye Nazırlığının bir denetim birimi
olmaktan çıkartılmıştır. Bu nedenle, Maliye Teftiş Heyetinin Divan-ı Muhasebat tarafından
da sevk ve idaresi de kısa sürmüş, Müfettiş adetleri ve denetim mıntıkaları bu dönemde
daha çok azaltılmıştır.
1887 yılında ise, Heyeti Teftişiyenin teşkilinden maksud olan semeratın sağlanabilmesi
için Maliye Müfettişlerinin seçim ve tayinleri ile müfettişlerle yapılacak yazışmaları
sağlamak üzere maliye maiyetinde bulunmak üzere ‘Meclis-i Maliye’ adında yeni birim
teşkil ettirilmiştir.
Maliye Teftiş Heyeti, menfi veya müspet bazı gerekçelerle Maliye Nazırlığı bünyesinden
çıkartılarak başka teşkilatlar altında çalıştırılması mümkün olmuş ise de hiçbir zaman
Maliye Müfettişi unvanını kaybetmemiştir. Ancak Teftiş Heyeti ilk defa 1889-1908 tarihleri
arasında bu hüviyetini koruyamamış ve Maliye Müfettişliği mesleği icra edilememiştir.
İkinci Meşruriyetin ilanından sonra 1909 yılında Maliye Nazırlığına bağlı olarak
yeniden kurulan Maliye Teftiş Heyeti, Fransız ekolünün etkisi altında Mösyö JOLLY, DE
MONTERAL ve DR. WASSEL Başkanlık yaptığı 1909-1918 tarihleri arasında yerli ve
milli denetimin etkisinde olmaktan çok uzak ecnebi bir yönetimin varlığı altında faaliyet
göstermiştir.
1923 yılında Cumhuriyetin kurulması ile beraber Maliye Müfettişlerinin önem
ve etkinliği artmıştır. Bunun en önemli örneği, 1923 yılında imzalanan Lozan Barış
görüşmelerinde Türk tarafını temsilen Maliye Teftiş Heyeti Reisi Ali Şefik BAŞMAN de
bulunmuştur. Lozan Anlaşmasının mali hükümler başlıklı 10’ncu maddesinin (c) fıkrasında
da, mali konularda denetim yetkisi Maliye Teftiş Heyetine verilerek kendisine güçlü bir
zemin sağlamıştır.
1934 yılında ise, Teftiş Reisi Mehmet Cezmi ERÇİN döneminde teftiş ve denetimde
mıntıka usulünden vazgeçilmiş ve Ankara, İstanbul ve İzmir’de bulunmak ve turne yoluyla
denetim ifa etmek üzere karar alınmış ve bu sayede kurumsal bir kimliğe kavuşulmuştur.
1933- 1936 yılları arasında Teftiş Heyeti maiyetinde çalışmak üzere tetkik memurluğu
unvanı ihdas edilmiştir. Tetkik memurlarının iki senelik staj dönemini geçirdikten sonra
imtihanla maliye müfettiş muavinliğine tayin edilmesi öngörülmüştür. Bu sistem dört yıl
denendikten sonra uygulanmasından vazgeçilmiştir. Tetkik memurlarından staj devresini
tamamlayamayanlar veya süre sınırı nedeniyle sınava giremeyenler ise ‘Varidat Kontrol
